Ter overpeinzing in Parijs

Kalm en evenwichtig. Vooral niet ‘zwevend’, vooral geen new age, maar nuchter en kalm, dicht bij de grond, en geworteld. “Laat ons ontwaken” en tegelijkertijd - niet erna! -: “laat ons mensen worden, vol van mededogen”, samutpada. Laat ons ontdekken dat we in het web van Indra zitten, iedereen op zijn eigen plek. Daartoe riep Dostojevski op: trouw aan het hart, trouw aan de eigen roeping, trouw aan de plek waar het leven ons heeft neergezet. Elk koanverhaal gaat hierover: wat ga jij doen? Niets werkt, wat ga jij doen? Met het accent op dóen.

een Indisch meisje; in sommige kringen blíjf je een Indisch meisje, ook als je al tachtig bent. Ze zei altijd: jongske, laat het leven nooit een kabbelend beekje worden. Het gaat om de toppen én de dalen, allebei. De toppen zijn genade, dat komt vanzelf. Maar de dalen zijn het belangrijkste, want die zijn het vruchtbaarste... Ik twijfelde vaak en vertelde haar dat ik weet had van heel veel donkere dingen en me afvroeg waar die goed voor waren. Juist dat jongske, juist wat tussen mensen gebeurt zijn de dalen: pijn, kortsluiting, eenzaam- heid, onbegrip. Zij wist hoe moeilijk het was. Wij ontdekken allemaal, juist aan de mensen die ons het meest na zijn, hoe moeilijk het is en hoe diep onze voorkeuren en afkeren zijn.
Ja, de ene waarheid is: “Hoe talloos de levende wezens ook zijn.....”. Dat is voorbij alle onderscheid, voorbij het laatste oordeel. Maar tegelijkertijd is het: ik sta hier, middenin dit leven met alles wat het aan impasses, poortloze poorten en botsingen met zich meebrengt. Vergeet dan de woorden van mijn pleegmoeder niet: “Jongske, dat is het rijkste wat er is. Daar groeien we van”.

Voor mij is misschien wel het meest levend hoe de Koreaanse meester, die zo slecht Engels sprak dat ik alles heb onthouden, het zei: Don't know, only go straight. Don't know mind. En als je dan zei: maar ik zit hier toch echt met een groot probleem, was het: Put it all down... I think, I feel..., don't make I, my, me, I like...! Stop your likes and dislikes, don’t ma- ke opposite"- en dat was het zo ongeveer. Het Koreaanse klooster had ook een bakkerij waar allerlei taartjes en hapjes verkocht werden en die hadden namen als don't know- taartjes of only go straight-wafels. De meester was een man met humor. Ik was zes maanden in dat klooster en maakte ooit mee dat iemand tegen hem zei: "I like the zen, but I have to tell I’m a deeply believing Christian and to me Jesus Christ is everything". Waarop de meester zei: “Oh? Yes? Ah, thank you very much, I am so happy to hear. Begin there". En een ander zei eens: "I hate all religion, I hate the Buddha, all this crazy religious crap, I spit on it". "Oh, I'm so glad to hear, thank you very much. Begin there".
Dat is mooi: je kunt overal beginnen.

En tóch moet je daar doorheen: oordeel niet! In sommige Chinese variaties van de Identiteit staat het duidelijk, vertaald dan in Engelse teksten - er zijn acht of negen vertalingen - don't set up your own standards. Hanteer niet je eigen maatstaven, want dan wordt alles klein. Voor je het weet stolt alles wat je in dat particuliere coördinatenstelsel stopt. We kunnen dat allemaal aanvoelen, zodra je iets uitspreekt wordt het vastgelegd; stolt en versteent het.
-----------------------------------------------------------------------------------
Tijd voor een paar vage tips die je helpen een vaag gevoel te ervaren dat je leven op een hele tastbare manier mooier zal maken! Leer hoe je liefde kunt voelen voor ieder mens.
1. Mediteer
Door te mediteren word je liefdevoller. Zowel richting jezelf als richting anderen. Dus als je wilt leren houden van ieder mens, dan is meditatie een geweldige eerste stap.
Meditatie helpt je afstand te nemen van je alledaagse leven, van je ego, en de boel in perspectief te plaatsen. Daar hoef je geen moeite voor te doen. Het gebeurt vrijwel automatisch als je stilzit en je op je ademhaling richt.
Dus ga regelmatig even zitten en kom tot rust. Hier lees je hoe je dat doet.
2. Observeer en geniet van mensen
Ga zitten op een bankje in de stad, en observeer mensen. Zie hoe ieder mens verschillend is. En probeer liefde te voelen voor ieder persoon. Zie hoe ieder mens worstelt met zijn eigen bestaan. Hoe ieder mens probeert te doen wat goed is, gezien zijn of haar beeld van de wereld. Besef dat ieder mens uiteindelijk op zoek is naar liefde, naar goedkeuring. Net als jij. Net als alle andere mensen.
We willen uiteindelijk allemaal hetzelfde. Uiteindelijk zijn we allemaal hetzelfde. Allemaal met elkaar verbonden. Dat geldt ook voor alle mensen die je voorbij lopen in de stad. Opgegroeid op dezelfde planeet, ontstaan uit hetzelfde materiaal, verbonden in één ecosysteem, in één universum.
Lekker zweverig, maar moeilijk te ontkennen. En zodra je dit begrijpt, begrijp je dat ieder mens in feite een stukje van jou is. En het is heerlijk om naar mensen te kijken, en ze simpelweg te observeren. Geen gedachten, geen oordelen. Gewoon genieten van de diversiteit.
3. Oordeel niet
Als je iemand veroordeelt, dan maak je het moeilijk voor jezelf om liefde voor die persoon te voelen. Door iemand te veroordelen schep je afstand, in plaats van verbinding.
Spreek met jezelf af dat je je best doet om liefde te voelen voor ieder mens. Voor de essentie in ieder mens. Niet voor het gedrag, niet voor de woorden, niet voor het uiterlijk. Maar puur en alleen omdat het een persoon is. Iemand die liefde verdient omdat hij of zij bestaat.
Iemand is niet slecht omdat hij anders is. Iemand is niet beter dan jij omdat hij andere keuzes maakt. Maar iedereen is. Dat geldt voor de zwerver in het park, de lieve dame achter de balie, de gestreste zakenman in pak, het groepje pubers dat iedereen belachelijk maakt uit onzekerheid.
En als je van ieder mens wilt houden, dan verdient ieder mens liefde. Ongeachtalles. Lastig, maar wel fijn op de momenten dat het je lukt.
4. Kijk voorbij het ego
Mensen vinden zichzelf belangrijk. Ik vind mezelf soms ook best belangrijk. En wanneer ik zeg ‘ik’, dan bedoel ik eigenlijk mijn ego. Dat stemmetje in m’n hoofd die me van alles kan wijsmaken. Ieder mens heeft een ego, en de ego staat tussen jou en de daadwerkelijke persoon in. Het is de ego die je hoofd constant vult met gedachten. Het is je ego die je achterlaat wanneer je mediteert.
Als ik mediteer, dan voel ik me helemaal verbonden. Met alles en iedereen. Dan voel ik me niet beter of slechter, of knapper of lelijker. Dan is alles goed zoals het is. Dan is iedereen goed zoals hij is. Een gevoel van onvoorwaardelijke liefde voor het leven. En dat is dus precies het gevoel dat op dagelijkse basis (helaas) buiten de deur wordt gehouden door je ego.
Wanneer je met mensen praat, dan praat je meestal niet echt met deze persoon maar met zijn of haar ego. Ego’s klagen, kreunen en steunen. Ego’s oordelen, denken na, zetten zich af, richten zich op afzondering en belemmeren mensen om echt zichzelf te zijn. Het is goed om je hier bewust van te zijn. Mensen zijn niet wat ze doen, zeggen of denken. Mensen zijn. En ze doen, denken en zeggen dingen.
Als jij een keer iets slechts doet, dan ben je daarna geen slecht mens. Dan ben je een mens, die iets slechts heeft gedaan. Twee losse dingen.
Je eigen ego verkleinen is uitdagend, maar te doen. Onder andere door vaker te mediteren, en door jezelf te trainen. Het is echter niet eens zo moeilijk om voorbij iemands ego te kijken. Om liefde te voelen voor een persoon die in jouw ogen (ofwel in je ego’s ogen) complete onzin uitkraamt. Je voelt dan mededogen voor de mens achter de ego. Je laat iemand zijn zoals diegene is.
Niet praktisch, maar wel te doen
Toegegeven, dit zijn niet de meest praktische tips die ik je ooit heb gegeven. Maar je kunt ermee oefenen. Liefdevol leven is een wazig iets, maar uiteindelijk ontzettend tastbaar zodra je er beter in wordt. Je zult al snel doorkrijgen hoe je opener en liefdevoller naar mensen kunt kijken. Hoe ineens de onschuld kunt zien, en de worsteling met onzekerheden die ieder mens voert. Hoe je meer kunt vertrouwen.
Je kunt leren om de mensen om je heen vaker te accepteren, precies zoals ze zijn. Om van ze te houden, ook als ze soms dingen doen waar je het niet mee eens bent. Puur omdat ze mens zijn. En omdat liefdevol leven uiteindelijk het mooiste geschenk is aan jezelf. Dus ja, tijd om te mediteren zou ik zeggen
-------------------------------------------------------------
schreef Shange: You are the answer to my prayers, but you are not at all what I prayed for my whole life. Jij was totaal niet wat ik wilde, niet wat ik zocht, maar nu het zo is moet ik zeggen: dit is het antwoord op al mijn gebeden. Goddank.

Midden in Parijs
verga ik van verlangen
naar Parijs

-------------------------------
Ooit in het verleden zat ik als kind ook zo voor de televisie en ik wist: ik moet waken voor dit lege scherm. En nu opnieuw weet ik: ik moet hier zitten. Juist als er geen beelden meer zijn, en geen woorden meer zijn, op het lege scherm van de televisie. Kijkend en wachtend met het lege scherm van mijn ziel. Wachten en waken. In stilte. Want misschien dat dan eindelijk ooit dat ene tot mij zal doordringen. Dat ene dat werkelijk bevrijdt, uit al die abstracties, uit onze impasses, uit onze platitudes. Dat ene, waarvan we niet kunnen zeggen in woorden wat het is, maar wat ons werkelijk zal bevrijden. Echt. Anders dan de wetenschap. Anders dan onze techniek. Anders dan onze economie. Misschien zal het even ergens oplichten. Even.

Pascal zegt: bijna alles wat we in het leven doen is gericht op divertissement – ik heb dat woord toen onthouden – en dat is alleen om niet te voelen wat er op ons afkomt als er geen verstrooiing meer is. En die verstrooiing kan zijn: lezen, studeren, mooie Russische muziek, mooie liturgie, een kick, alles, alles in het leven kan dat zijn. Iets wat even nieuw is, wat... Maar als dat niet meer gebeurt, dan worden we geconfronteerd met de grondhouding van onze ziel. Ik was geschokt dat ik dat las, de eerste keer. Dat was niet zo lang na die ontmoeting met die oude monnik. En die grondhouding is, in het Frans stond er ennui. Verveling. Gemis en leegte. En we doen alles om dat niet te voelen. We lopen weg. Divertissement. Verstrooiing.

Iets anders
Igor Yefimov, ik denk dat het een van de eerste Sovjetromans die ik later las was, en daar kwam ik ook precies dat tegen. Dat haasten en zoeken. En dan ineens dat niet meer willen. Dat overkwam iemand. De hoofdfiguur. Die eerst op jacht is. Die zoekt in de gezichten van anderen, en in situaties van anderen: wat kan mij de zin van het leven openbaren. Er komt een moment voor dat hij bij de ingang gaat staan van de metro, als 's avonds de mensen naar huis komen. En dan zie je die honderden mensen zo op de, op die trap naar boven komen. Zo staat die jongen daar en hij wil iets ontdekken. Hij wil zien: is er iemand die op zijn gezicht uitstraalt dat het voorbij de verveling is die ik voel. Iemand in wiens gezicht het vervulde er is. Ik weet niet eens wat dat is, het vervulde. Ik weet niet wat dat is. Maar we zoeken allemaal iets, en deze mensen helemaal, onze cultuur helemaal. Er is geen cultuur die zich zo inspant om het geluk te verwezenlijken, en dat moet ik toch kunnen zien op de gezichten van de mensen die bezig zijn dat geluk te verwezenlijken. En ik kijk, en ik zie het niet. Bij niemand.

En dat wordt zijn impasse. En die impasse spitst zich helemaal toe. Als hij een keer op dienstreis moet, ook weer ergens naar Siberië... hij mist de trein. Dat betekent niet dat je na een uur een andere trein hebt, dat is na weken. Of na een week. En na een periode van vloeken en zuchten gaat hij ten slotte maar zitten. In die stilte waar hij een week lang in moet blijven. En dat zit hij. Meer niet.

Hij doet iets wat mij later trof in de zenmeditatie. Zo zitten. Wachten. En het uithouden. Niet in een romantisch Siberië. Op een vervelend, klein stationnetje. En dan gebeurt er in dat zitten, en dat wachten, in die stilte iets wat hij nooit vermoedt. In de verveling. Er wordt iets duidelijk. Maar hij kan niet zeggen wat. Ik geloof dat hij dat zo zegt. Maar als je zo lang zit, zo heel lang, dan wordt er iets duidelijk. Ik begon te vermoeden dat ik zo kon komen bij de zin van kinderen en de zin van oude mensen en de zin van leven en dood, maar ik kon het niet pakken. Ik kon het niet grijpen, ik kon het niet begrijpen. Ik wist alleen dat als de laatste gedachte, de laatste vlucht naar een verstrooiing, het laatste willen grijpen zou ophouden, dat er dan iets anders zou komen.

Het verhaal heet The therapist and the suffering servant. Hè, de lijdende dienaar van Jahweh. En die, die van alles wat mooi is ontdaan is. Hè, de... een mens waar niets van over is als ellende. En hij ontmoet zo iemand. Aan het eind van een dag staat daar plotseling iemand voor hem. En hij denkt, nou die wil misschien ook nog even een gesprek met mij als therapeut, en hij laat hem binnenkomen... En die man zwijgt. En het enige wat hij weet is dat hij zo alle ellende van de mensheid uitdrukt. En die man zit daar en zwijgt. En in het begin denkt hij, nou ja, laat hem maar even, dat is misschien zijn tactiek en nou ja, ik ben therapeut, ik kan dat wel aan, maar in de loop van de volgende sessies, in de loop van al die ontmoetingen en dat blijven zwijgen, wordt alles in die therapeut afgebroken waar hij houvast aan had.

Het is zo'n diepe confrontatie met zijn onmacht, met zijn naakt-zijn, met zijn negatieve kanten. Want hij komt zichzelf tegen. Met het verlangen toch iets te vinden, om iets, om iets te doen. Met hem, met zichzelf. Maar niks lukt. En dan botst hij op zichzelf. En op zijn woede. Woede over zijn onmacht. Woede over die ander die hem zijn onmacht laat voelen. Tot... tot op het bot, tot in zijn hart. Woede om de... en pijn, om de eenzaamheid van die man. En de eigen eenzaamheid. Verschrikkelijk is de eenzaamheid van de mens. Dat schreeuwt hij er ergens uit. En wij zijn hopeloos. Wij zijn verloren. Niets.

En precies daar, op dat dieptepunt, waar hij niets meer overhoudt, gebeurt iets met hem. En misschien is het mooiste in het verhaal dat hij daar maar heel kort over spreekt. Alleen... dat de woestijn gaat bloeien. Dat waar geen leven meer is, daar waar niets meer mogelijk leek – en daar is het eigenlijk prachtig een zenverhaal in – van een impasse en een uitkomst. Daar wordt als het ware voor hem alles opnieuw geboren. Maar dat is religieus. Daar heeft hij amper woorden voor. Hij kan zijn handen vouwen. Hij kan weten dat het wonder bestaat. En dan wordt de man die hem ontmaskerde de man die hem het verste, innerlijk, geholpen heeft.

Aan het eind van de maand had de monnik op Athos één wijsheid voor de professor: niemand kan het je vertellen, jij moet het ontdekken. Maar eerst moet je heel stil worden en afkicken van alle plaatjes.